Finansowanie ochrony środowiska w znaczącym stopniu realizowane jest przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz 16 niezależnych funduszy wojewódzkich. Wspólnie, w oparciu o ustawę Prawo ochrony środowiska, tworzą one spójny system funkcjonujący już od 24 lat.

W ostatnich latach działania Funduszy skupiają się przede wszystkim na maksymalnym wykorzystaniu środków unijnych, przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska. Łącznie ze środkami własnymi umożliwia to realizację większości znaczących inwestycji ekologicznych w Polsce.

Środki własne i unijne

Fundusze gromadzą m.in. wpływy z opłat płaconych za korzystanie ze środowiska i jego zasobów przez podmioty gospodarcze (opłaty za emisję zanieczyszczeń do powietrza, zrzut ścieków, składowanie odpadów) oraz kar nakładanych za ponadnormatywne zanieczyszczanie środowiska.

Stanowią one podstawę tzw. środków własnych Funduszu Narodowego i Wojewódzkich. M.in. w latach 2009-2011, na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, NFOŚiGW wypłacił ze środków własnych prawie 6,8 mld zł, z czego 3,8 mld zł w formie pożyczkowej oraz 3 mld zł w formie dotacyjnej.

W tych samych latach, jako instytucja uczestnicząca we wdrażaniu projektów z wykorzystaniem środków unijnych, NFOŚiGW wypłacił 8,1 mld zł z funduszy europejskich. Łącznie, w ostatnich trzech latach, wydał on na realizację inwestycji środowiskowych prawie 15 mld zł.

Kasa z Europy

Narodowy Fundusz zapewnia wykorzystanie środków zagranicznych, przeznaczonych na ochronę środowiska, m.in. z Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, instrumentu finansowego LIFE+, Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Dzięki unijnym i krajowym funduszom, wszystkim zainteresowanym ochroną środowiska NFOŚiGW zapewnia wsparcie finansowe przede wszystkim dla projektów, które realizują środowiskowe zobowiązania Polski wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej.

Fundusz wspiera także działania ministra środowiska w wypełnianiu polskich zobowiązań w ramach m.in. Konwencji Klimatycznej, Konwencji o Różnorodności Biologicznej, programu NATURA 2000.

Kilka priorytetów

Dzięki doświadczeniu w odpowiednim wydatkowaniu  środków unijnych, to właśnie Narodowemu Funduszowi ministerstwo środowiska powierzyło rolę Instytucji Wdrażającej dla kilku priorytetów, czyli dziedzin tematycznych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 (PO IiŚ)

Obejmują one gospodarkę wodno-ściekową, gospodarkę odpadami i ochronę powierzchni ziemi, zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska, dostosowanie polskich przedsiębiorstw do wymagań środowiskowych, wytwarzanie i efektywną dystrybucję energii, a także termomodernizację budynków publicznych.

Dotychczas, tylko w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, dofinansowanych zostało 655 projektów na łączną kwotę 18,6 mld zł. Część z nich została już zakończona, pozostałe nadal są w trakcie realizacji. Narodowy Fundusz zapewnia współfinansowanie dla projektów PO IiŚ, także w ochronie przyrody i edukacji ekologicznej.

Widać rezultaty

W latach 1989-2011 NFOŚiGW dofinansował przedsięwzięcia ekologiczne kwotą ok. 42,4 mld złotych (łącznie z dotacjami zagranicznymi będącymi w jego dyspozycji). Najwięcej środków przeznaczono w tym czasie na ochronę wód i gospodarkę wodną oraz na ochronę powietrza.

Efektem tych działań jest wyraźna poprawa stanu środowiska w Polsce. Tylko zakończone w 2011 r. wieloletnie, duże inwestycje wodno-ściekowe (głównie współfinansowane od 2000 roku z Funduszu Spójności Unii Europejskiej) poprawiły standard usług w tym obszarze dla ponad 12 mln ludzi w Polsce.

W oczekiwaniu na nowe wsparcie

W pierwszym kwartale bieżącego roku ogłoszono ostatnie konkursy na projekty wodno-ściekowe oraz rekultywację składowisk odpadów komunalnych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko 2007-2013.

Rozpoczęły się także nowe nabory w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014. Dotyczyć one będą działań mających na celu ochronę różnorodności biologicznej i ekosystemów, monitoring środowiska i działania kontrolne. Do wykorzystania do 2014 roku jest 110 mln zł.

Kwota do podziału

Na szczycie Unii Europejskiej, który odbył się w lutym 2013 r., w ramach polityki spójności wynegocjowano dla Polski kwotę 72,9 mld euro funduszy unijnych na lata 2014-2020. Obecnie nie można jeszcze mówić o konkretnych kwotach na ochronę środowiska.

- Decyzja w sprawie podziału tej sumy na poszczególne programy operacyjne będzie dopiero podejmowana na poziomie krajowym, dlatego nie jest jeszcze znana kwota, która zostanie przeznaczona na projekty związane z ochroną środowiska – mówi Grzegorz Zygan, główny specjalista w ministerstwie środowiska.

- Zgodnie ze wstępnymi propozycjami Komisji Europejskiej, każde państwo członkowskie będzie musiało przeznaczyć przynajmniej 20 proc. budżetu na działania związane z klimatem. Warto podkreślić, że budżet ten zawiera także elementy związane z ochroną środowiska, w ramach na przykład Wspólnej Polityki Rolnej, gdzie część dopłat bezpośrednich dla rolników będzie podlegać obowiązkowemu zazielenieniu – dodaje Grzegorz Zygan

Jakie perspektywy?

W okresie budżetowym Unii Europejskiej 2007–2013 podstawą finansowania wielkich przedsięwzięć ekologicznych w naszym kraju jest głównie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko.  

To m.in. dzięki niemu do tej pory w Polsce nastąpiła poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszyła się jakość i dystrybucja wody przeznaczonej do spożycia, jest czystsze powietrze, lepiej gospodarujemy odpadami i chronimy powierzchnię ziemi.

Mimo, iż mówi się o tym, że w latach 2014-2020 nastąpi spadek unijnych środków finansowych w obszarze ochrony środowiska naturalnego,  to z perspektywy wynegocjowanej kwoty na politykę spójności możemy oczekiwać co najmniej takich samych działań w dziedzinie środowiska, jakie mają miejsce w latach 2007-2013.

Wincenty Bryński