Dzisiejszy styl życia (konsumpcja) i ekonomia oparte są na wzorcu gospodarki linearnej, której głównym założeniem jest: wyprodukować, wykorzystać, wyrzucić. Kontynuowanie takiej polityki gospodarczej sprawi, że wkrótce Ziemia straci do nas cierpliwość. A innego domu nie mamy.

Jednym z rozwiązań, w całym pakiecie działań ratowniczych dla naszej planety, jest wdrażanie idei gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), której celem jest:

• zapobieganie marnotrawieniu zasobów przy wsparciu innowacyjnych modeli biznesowych;
• wydłużenie cyklu życia produktów przez promowanie ponownego ich użycia lub naprawy starych przedmiotów;
• udoskonalenie ostatniego etapu cyklu życia produktów, który umożliwi odzyskiwanie z nich zasobów.

Być może brzmi to nieco uczenie. A tak konkretnie, to o co chodzi?

Mniej, czyściej, wielokrotnie

Chodzi o to, żeby wszystko co produkujemy i odzyskujemy, oparte było na czystych technologiach od początku życia produktu do jego końca, a więc tych przyjaznych naturze. Temu służą nowe zdobycze nauki, w tym przede wszystkim zaawansowane technologie recyklingu czy innowacyjne rozwiązania związane z naukami przyrodniczymi i inżynierią materiałową.

GOZ wykorzystuje ekoprojektowanie, czystą (przyjazną środowisku) technologię, energię ze źródeł odnawialnych, ale także odwołuje się do naszej świadomej konsumpcji, która oznacza ponowne wykorzystanie odpadów jako surowców oraz ich przerabianie bez negatywnych efektów zewnętrznych.

Korzyści płynące z zastosowania idei GOZ przedstawia poniższa grafika:

Sześć filarów GOZ

Gospodarka obiegu zamkniętego opiera się na sześciu założeniach - filarach, od których zależy jej efektywność. Każdy z tych filarów obejmuje działania, na które mamy wpływ nie tylko jako zbiorowości, ale także jednostki.

1. Regeneruj - przechodź na odnawialną energię i materiały; przywracaj, zachowuj i naprawiaj zdrowie ekosystemów (np. wymień kopciucha na piec spełniający normy ekologiczne); zawracaj odzyskane zasoby biologiczne do biosfery.
2. Współdziel - współużytkuj zasoby (np. samochody, pomieszczenia, urządzenia); używaj powtórnie, korzystaj z obiegu z drugiej ręki (np. ubrania, sprzęt agd itd.); przedłużaj żywotność poprzez konserwowanie, projektowanie w kierunku trwałości, możliwość podwyższania klasy wyrobów.
3. Optymalizuj - podnoś wydajność/jakość wyrobu; usuwaj odpady z cyklu wytwarzania i dostaw; korzystaj z dużych zbiorów danych, automatyzacji, teledetekcji i sterowania.
4. Zapętlaj - ponownie wytwarzaj wyroby bądź składniki; materiały poddawaj recyklingowi; stosuj fermentację beztlenową; wydzielaj związki biochemiczne z odpadów organicznych.
5. Wirtualizuj - dematerializuj bezpośrednio (np. książki, płyty CD/DVD); dematerializuj pośrednio (np. zakupy online).
6. Wymieniaj - zastępuj stare materiały nieodnawialne przez zaawansowane; stosuj nowe technologie (np. druk 3D); wybieraj nowe wyroby/usługi chroniące środowisko.

Odzyskuj rzadkie surowce

Surowce krytyczne dla gospodarki UE to takie surowce mineralne, których brak źródeł pierwotnych, jak i wtórnych uniemożliwia rozwój nowoczesnych technologii. Prognozy wskazują, że popyt na te surowce będzie wzrastał wraz z rozwojem innowacyjnych rozwiązań.

Minerały ziem rzadkich, np. tytan, kobalt czy platyna są powszechnie wykorzystywane w sektorze nowych technologii (elektronika, fotowoltaika), a kraje Unii Europejskiej nie są w stanie zaspokoić zapotrzebowania na te surowce.

Podstawowym elementem racjonalnej i oszczędnej gospodarki surowcami nieenergetycznymi jest dostosowanie się do nowych zasad i wymogów GOZ. Prognozuje się, że w niedługiej perspektywie czasowej wykorzystanie źródeł wtórnych pozwoli na zaspokojenie potrzeb surowcowych w krajach UE w ilości 10-40 proc. zapotrzebowania. W tym celu opracowywane są koncepcje chemicznego i technologicznego pozyskiwania metali z różnych odpadów, np. ze zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego czy złomu samochodowego.

Żywność konsumuj świadomie

Prognozowany rozwój konsumpcji do 2025 r. zakłada:

• spożycie kalorii (żywność) – wzrost o 24 proc.
• zużycie żywności – wzrost o 54 proc.
• wzrost liczby opakowań o 47 proc.
• wzrost ilości odpadów (na ostatnim etapie życia produktów) o 41 proc.

Z czego to się bierze? Wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa, rośnie także konsumpcyjny styl życia. Obecny poziom konsumpcji w Polsce, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, wywołuje tzw. ślad ekologiczny, który dwukrotnie przekracza zdolności Ziemi do dostarczenia zasobów i wchłonięcia zanieczyszczeń.

Nasz kraj należy do niechlubnej czołówki europejskiej pod względem marnowania żywności. Do wyrzucania jedzenia przyznaje się aż 39 proc. mieszkańców Polski, którzy, wg danych Millward Brown, co roku wyrzucają ok. 9 mln Mg żywności, przy 90 mln Mg dla całej UE. W śmietniku ląduje więc 230 kg przypadających rocznie na każdego gospodarstwo domowe, co oznacza, że w przeliczeniu na złotówki co roku wyrzucamy ok. 2 tys. zł.

Ponownie użyj lub napraw

Kolejnym ważnym założeniem GOZ jest wydłużenie czasu użytkowania produktów i ich komponentów, poprzez ich ponowne wykorzystanie, naprawę oraz regenerację. Jest to również ściśle powiązane z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta, która dotyczy nie tylko zagospodarowania odpadów, ale także całego cyklu życia produktu.

Cieszyć może fakt, że rośnie popularność serwisów z rzeczami używanymi, jak Allegro czy OXL, ale jednak do rzeczywistego rozwoju „rynku second hand” we wszystkich obszarach konieczne są działania centralne, takie jak:

• ograniczenie dostępności w sprzedaży produktów jednorazowych,
• promowanie systemu opakowań zwrotnych,
• usunięcie barier prawnych dla tworzenia lokalnych inicjatyw służących sprzedaży i wymianie używanych rzeczy (pchle targi, wyprzedaże garażowe, sklepy charytatywne),
• wprowadzenie instrumentów ekonomicznych zachęcających konsumentów do przekazywania produktów do naprawy,
• wspieranie inicjatyw wymiany i naprawy, np. poprzez prowadzenie kursów szycia, renowacji mebli, itp.

Co z odpadami komunalnymi?

Polska gospodarka wciąż wytwarza znaczne ilości odpadów, które trafiają na składowiska lub do spalarni, a które mogłyby być wykorzystane ponownie dzięki dostępności technologii odzysku i recyklingu.

W 2016 r. łącznie na składowiska oraz do spalarni skierowano aż 56 proc. odpadów komunalnych. Dla porównania, w Niemczech łączna ilość tych odpadów to 34 proc., a w Austrii 41 proc. Istotną różnicą między Polską a wieloma innymi krajami UE w ilości odpadów kierowanych na składowiska i do spalarni jest fakt, że te same odpady w innych państwach przekazuje się do odzysku i recyklingu. Tymczasem Komisja Europejska nakazuje, by do 2035 r. na składowiska trafiało jedynie 10 proc. odpadów komunalnych.

Jeśli Polska ma spełnić te cel, to konieczne jest:

• znaczne podniesienie opłat za składowanie odpadów,
• analizowanie strumienia odpadów resztkowych pod kątem możliwości jego ograniczenia,
• rezygnacja z budowy nowych spalarń (w obliczu nowych decyzji KE zakazujących finansowania ze środków unijnych budowy nowych obiektów, ta metoda unieszkodliwiania odpadów nie jest rekomendowana jako ostateczna metoda w hierarchii postępowania).

Wcześniej czy później każdy produkt staje się odpadem. Wówczas powinien być poddany procesowi recyklingu, dzięki któremu możemy odzyskać surowce nadające się do wykorzystania w nowych produktach. W Polsce procesowi recyklingu poddaje się tylko 28 proc. odpadów komunalnych (dla porównania w Niemczech poziom ten wynosi 48 proc.) Przepisy prawa obligują gminy do osiągnięcia do końca roku 2020 poziomu 50 proc.

Dlaczego w Polsce z odpadami komunalnymi jest tak źle?

• mamy wciąż niewystarczający poziom świadomości ekologicznej w zakresie zasadności selektywnego zbierania i recyklingu odpadów komunalnych,
• finansowanie polskiego systemu zbiórki i recyklingu odpadów komunalnych oparte jest na opłatach wnoszonych przez mieszkańców,
• niewielkie korzyści osiągane ze sprzedaży surowców wtórnych, wynikające z ich niskiej jakości, nie zachęcają do rozwijania selektywnej zbiórki odpadów komunalnych,
• produkty i opakowania nie są odpowiednio zaprojektowane pod kątem ich przyszłego recyklingu (np. butelki PET z foliowymi owijkami z PCV, które skutecznie uniemożliwiają ich przeróbkę na regranulat wykorzystywany do produkcji nowych butelek),
• samorządy w procedurach przetargowych dotyczących wyboru wykonawcy odbioru i zagospodarowania odpadów zazwyczaj stosują, jako dominujące, kryterium cenowe, marginalizując aspekty środowiskowe; tym sposobem wyłoniony wykonawca nie jest w stanie sfinansować wysokich standardów ochrony środowiska.

Artykuł powstał na bazie materiałów przygotowanych w ramach kampanii informacyjno-edukacyjnej pod hasłem „Śląskie. Odzyskana energia”. Za kompleksowe przygotowanie i przeprowadzenie kampanii odpowiada Spółka Planergia.

Pełną bazę materiałów przygotowanych w ramach prowadzonych działań znaleźć moża na stronie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego pod adresem: https://www.slaskie.pl/content/slaskie-odzyskana-energia

Ewa Grochowska

Grafika:

• www.pixabay.com