Odpowiednie prawo ma zdyscyplinować użytkowników tych źródeł do zwiększenia sprawności energetycznej stosowanych przez nich urządzeń i technik produkcji energii oraz zmniejszenia ich oddziaływania na środowisko naturalne.

W centrum uwagi UE

W opracowanej w ramach Clean Air for Europe (CAFE), Strategii Tematycznej Czystego Powietrza (COM 2005), Unia Europejska poświęciła szczególną uwagę właśnie instalacjom o mocy poniżej 50 MW.

Chodzi głównie o instalacje spalania paliw stałych wytwarzających energię użyteczną do ogrzewania indywidualnych gospodarstw domowych oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej (c.w.u.).

Jednym z pierwszych aktów legislacyjnych UE, ukierunkowanych właśnie na instalacje małej mocy, jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/32/ WE z 6 lipca 2005 roku, ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoproduktu czy ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię (Dyrektywa ekoprodukt (2005/32/EC) EuPs Eco-design Directive (2005/32/EC).

Dyrektywa kładzie nacisk na promowanie urządzeń energooszczędnych. W przypadku kotłów, pieców, kominków, głównym jej celem jest z jednej strony ujednolicenie przepisów dotyczących projektowania urządzeń, z drugiej skłonienie wytwórców do produkcji urządzeń z wysoką sprawnością przetwarzania energii paliw na energię użyteczną.

W przypadku np. kominków celem dyrektywy jest ujednolicenie przepisów dotyczących ich projektowania tak, by stały się one energooszczędnym źródłem energii.

Chodzi tutaj o energię potrzebną do ogrzewania pomieszczeń, przygotowania c.w.u., przygotowania posiłków oraz taką, która jest bardziej przyjazna dla środowiska naturalnego z punktu widzenia niskiej emisji zanieczyszczeń.

Fundament prawny

W Polsce podstawą prawną w działaniach na rzecz ograniczenia niskiej emisji jest ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz.150 ze zm.) oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE)

Zgodnie z art. 91 wspomnianej wyżej ustawy Prawo ochrony środowiska, opracowanie programu ochrony powietrza wymagane jest dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych choćby jednej substancji, spośród określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz.281).

Z kolei unijna dyrektywa stanowi, iż plany ochrony powietrza (w ustawie Prawo ochrony środowiska zwane są programami), w przypadku przekroczenia wartości dopuszczalnych, których termin osiągnięcia minął, mają określać odpowiednie działania tak, aby okres, w którym nie są one dotrzymane, był jak najkrótszy.

W walce z niska emisją Polska zobligowana jest także do realizacji zobowiązań wynikających z:
- Protokołu z Kioto z 15 lipca 1998 r.,
- Dyrektywy 2002/91/EC z 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków
- Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 004/107/WE z 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodanów aromatycznych w otaczającym powietrzu.

Programy ochrony powietrza

Oceny jakości powietrza w danej strefie dokonuje Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, w oparciu o prowadzony monitoring stanu jakości powietrza. Stanowi on podstawę do klasyfikacji stref.

Zakwalifikowanie strefy np. do klasy C oznacza konieczność opracowania Programu ochrony powietrza. Celem Programu ochrony powietrza jest wskazanie kierunków działań naprawczych, których zastosowanie pozwoli na osiągnięcie wartości dopuszczalnych lub wartości docelowych.

Od 1 stycznia 2008 r. marszałek województwa ma obowiązek sporządzenia Programu ochrony powietrza. Według projektu z 28 lipca 2011 r. Ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, kompetencje te ma przejąć zarząd województwa.

Program ograniczania niskiej emisji jest jednym z działań naprawczych w ramach programu ochrony powietrza dotyczącym obszaru miast i gmin, w których istnieje problem niskiej emisji.

Celem Programu ograniczenia niskiej emisji jest przede wszystkim poprawa jakości powietrza, jakości życia i zdrowia mieszkańców, w szczególności dzieci i osób chorych, najbardziej wrażliwych na zanieczyszczone powietrze.

Z kolei podstawą tworzenia Programów ograniczenia niskiej emisji są zarówno programy ochrony powietrza, jak i programy ochrony środowiska.

W praktyce wygląda to tak, że dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów docelowych i dopuszczalnych zanieczyszczeń, zarząd województwa opracowuje programy ochrony powietrza. Następnie sejmik województwa przyjmuje program w drodze uchwały, która stanowi akt prawa miejscowego.

Obecnie w kraju realizowanych jest 87 programów ochrony powietrza, w których działania naprawcze przewidziano na lata 2015-2020.

PONE czyli zasada dobrowolności

Program ograniczania niskiej emisji (PONE) jest systemem wsparcia zarówno finansowego, jak i organizacyjnego mieszkańców gmin i miast, dzięki któremu przeprowadzane są inwestycje w indywidualne systemy grzewcze.

Zasada dobrowolności przystąpienia do programu jest jednak często barierą dla samorządów, ponieważ nie można skierować środków finansowych na tereny narażone na złą jakość powietrza, dopóki ich mieszkańcy sami nie zechcą tych inwestycji.

O tym, że warto przystąpić w Radzionkowie do PONE tutaj: 

Kierunki działań w uchwalonych programach ochrony powietrza, jako aktach prawa miejscowego, często nie mają odzwierciedlenia w faktycznym stanie prowadzonych prac, właśnie ze względu na dobrowolność tego rodzaju pomocy dla mieszkańców.

Potrzebne zmiany legislacyjne

Bez wsparcia ze strony państwa (m.in. legislacyjnego), realizacja założonych w Programach ochrony powietrza i Programach ograniczenia niskiej emisji działań jest w Polsce utrudniona.

Specjaliści zajmujący się PONE uważają, że należy wprowadzić podatek od zawartych w węglu zanieczyszczeń czy zakaz sprzedaży odpadów powstających przy wydobyciu węgla, którymi często opalane są budynki.

Potrzebne są także zmiany prawne zachęcające do inwestycji proekologicznych. Korzystnym byłoby również nadanie większych uprawnień kominiarzom w ramach kontroli i nadzoru instalacji dla zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa mieszkańców.

Ważną kwestią, która potrzebuje podbudowy prawnej (w oparciu o dyrektywę unijną) jest wprowadzenie tzw. standardów emisyjnych dla urządzeń spalania o małej mocy poniżej 50 MW.

Jeżeli uda się je wprowadzić będzie możliwa kontrola jakości tych urządzeń już na rynku, a nie dopiero w gospodarstwach domowych. W perspektywie pozwoli to lepiej niż dotychczas zwalczać zjawisko niskiej emisji w sektorze komunalno-bytowym.

Wincenty Bryński