Chcąc unieszkodliwić wroga, trzeba najpierw dobrze go poznać. A zanieczyszczone podczas sezonu grzewczego polskie powietrze, to wróg każdego z nas, bo wszyscy tym powietrzem oddychamy. Jakość powietrza w Polsce, szczególnie w okresie grzewczym daleko odbiega od przyjętych standardów. Pod tym względem zajmujemy ostatnie, niechlubne miejsce pośród krajów Unii Europejskiej. W wielu miejscach niska emisja i smog stanowią wręcz realne zagrożenie dla osób przebywających nie tylko na zewnątrz, ale również w strefach zamieszkania, pracy czy szkole.

Substancjami, które szczególnie w okresie grzewczym pojawiają się w powietrzu i zagrażają nam i naszym bliskim, są głównie pyły zawieszone (PM 10, PM 2,5) i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Stężenie tych substancji, szczególnie rakotwórczego benzo(a)pirenu, zimą często przekroczone jest nawet kilkadziesiąt razy! Następstwem złej jakości powietrza są między innymi przedwczesne zgony, poronienia, nowotwory, przewlekłe choroby płuc, częstsze występowanie chorób alergicznych, zapalenia spojówek, astmy, niższa waga urodzeniowa noworodków i wiele innych komplikacji zdrowotnych. A wszystkiemu winna niska emisja, której skutkiem jest widoczny gołym okiem smog.

Czym jest niska emisja i kto za nią odpowiada?

Głównym sprawcą niskiej emisji są budynki jednorodzinne i podobne obiekty wyposażone w kotły i piece na paliwa stałe, często opalane niskiej jakości paliwem. W tym przypadku chodzi o emitory (kominy i inne źródła emisji) znajdujące się na wysokości nie większej niż 40 m. Przeważnie jednak znajdują się one na pułapie do 10 metrów. Właśnie z tego powodu jest to zjawisko tak szkodliwe – wprowadzane do powietrza na tej wysokości zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstania, wyrządzając poważne szkody lokalnie (zazwyczaj są to miejsca zwartej zabudowy mieszkalnej).

Niska emisja jest przyczyną pojawienia się w powietrzu wielu szkodliwych substancji, wśród których można wyszczególnić:

• pyły zawieszone (w zależności od frakcji cząsteczek są to PM10, PM5 czy PM2,5 – im niższa ich wartość, tym mniejsza frakcja i tym samym większa szkodliwość). Są to aerozole ciał stałych rozproszonych w powietrzu. Głównych ich źródłem są przede wszystkim spaliny pochodzące z kotłów grzewczych oraz pieców na paliwa stałe.
• dwutlenek siarki (SO2) – wyjątkowo szkodliwy zarówno dla zdrowia człowieka, jak i całego środowiska (jedna z głównych przyczyn powstawania kwaśnych deszczy),
• tlenki azotu (NOx) – w tym dwutlenek azotu – są jedną z przyczyn powstawania dziury ozonowej czy smogu,
• metale ciężkie (Hg – rtęć, Cd – kadm, Pb – ołów, Mn – mangan, Cr – chrom) – szkodliwe dla ludzi, zwierząt i roślin,
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA – m.in. α-benzopiren) – substancje rakotwórcze i powodujące silne zatrucia,
• dioksyny – trujące związki chemiczne, często odpowiedzialne za pojawienie się nowotworów czy bezpłodności.

Dopóki stężenie każdej z tych substancji w powietrzu jest w normie, dopóty nie ma problemu. Jednak w Polsce problem jest! Dotyczy on szczególnie dużych aglomeracji miejskich oraz miejsc mocno rozwiniętych przemysłowo (jak Górnośląski Okręg Przemysłowy czy Kraków). Stężenia większości z tych substancji są tam znacznie powyżej dopuszczalnych norm, stąd konieczność szybkiego działania w celu ich zmniejszenia.

Podsumowując – niska emisja to problem związany z emisją szkodliwych pyłów i gazów powstałych w wyniku nieefektywnego spalania paliw (węgla kamiennego, węgla drzewnego, benzyny, oleju napędowego itp.) w domach oraz kotłowniach przemysłowych, który szczególnie w okresie grzewczym stanowi poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi. Najbardziej klasycznym objawem niskiej emisji (ze względu na to, że można go dostrzec gołym okiem) jest smog.

Wysoka emisja

W uproszczeniu można stwierdzić, że emitory zanieczyszczeń, które nie zostały zakwalifikowane do niskiej emisji, można zaliczyć do wysokiej emisji. Występuje ona wtedy, gdy zanieczyszczenia do powietrza emitowane są przez kominy wyższe niż tzw. wysokość graniczna (40m). Zanieczyszczenia te nie mają tak bezpośredniego i negatywnego wpływu na środowisko oraz stan zdrowia ludzi jak emisja niska, gdyż są one bardziej rozproszone w powietrzu. Głównymi źródłami wysokiej emisji są elektrownie, elektrociepłownie, ciepłownie zawodowe oraz duże zakłady przemysłowe. Obiekty te są na ogół wyposażone w instalacje pozwalające na znaczne zredukowanie ilości substancji szkodliwych zawartych w emitowanych spalinach.

Dlaczego pyły zawieszone są tak szkodliwe dla zdrowia?

Jak już zostało wspomniane, im mniejsze cząsteczki pyłu, tym większa ich szkodliwość. Zaczynając od tych największych, cząsteczki pyłu o średnicy ziaren powyżej 10 mikrometrów w zasadzie nie są wdychane z powietrzem do płuc. To wcale nie oznacza, że są one obojętne dla zdrowia. Ich kontakt ze skórą, spojówkami, śluzówkami jamy nosowo-gardłowej stanowi istotne zagrożenia zdrowotne.

Pyły o średnicy ziaren mniejszej niż 10 mikrometrów (tzw. pył zawieszony PM 10) przenikają wraz z wdychanym powietrzem do dróg oddechowych i głównie tam powodują zmiany patologiczne (reakcje zapalne, alergiczne).

Cząsteczki drobniejsze, o średnicy 2,5 mikrometrów i mniejsze (PM2.5), są najgroźniejsze dla naszego zdrowia, ponieważ wnikają do pęcherzyków płucnych, gdzie odbywa się wymiana gazowa. Ten najmniejsze przenikają również z pęcherzyków płucnych do naczyń krwionośnych i wraz z krwią dostają się do różnych narządów i tkanek. Są one w stanie przenikać także poprzez barierę łożyskowo-naczyniową do płodu.

Czym jest benzo(a)piren?

Benzo(a)piren (benzoalfapiren, w skrócie BaP) należy do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) - substancji emitowanych m.in. przez rury samochodowe, papierosy, ale przede wszystkim przestarzałe piece i kotły. Wykazuje on małą toksyczność ostrą, za to dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Związek ten ma udowodnione właściwości kancerogenne (rakotwórcze). Pod względem emisji benzo(a)pirenu sytuacja w Polsce wygląda tragicznie na tle innych państw UE.

Trujący benzo(a)piren wydziela się podczas spalania węgla (zwłaszcza tego złej jakości), drewna i śmieci (zwłaszcza tworzyw sztucznych typu PET). Jest on jednym z najbardziej toksycznych składników smogu - mgły zawierającej zanieczyszczenia powietrza, a konkretnie pyłu zawieszonego, który potrafi przenikać do układu oddechowego i krwiobiegu, zwiększając wystąpienie groźnych chorób.

W Polsce większość (ponad 80 proc.) benzo(a)pirenu w powietrzu pochodzi z gospodarstw domowych - z pieców, kotłów na węgiel, zwłaszcza tych przestarzałych, o niskim standardzie (potocznie nazywanych kopciuchami). To prymitywne kotły, które nie spełniają żadnych, nawet minimalnych, standardów emisyjnych, a w których ląduje złej jakości paliwo, a niejednokrotnie również odpady. Warto wiedzieć, że benzo(a)piren i inne zanieczyszczenia powietrza są najgroźniejsze wtedy, kiedy zimą świeci słońce, jest mróz i nie wieje wiatr. Za dnia powietrze nagrzewa się, wieczorem unosi, a jego miejsce zajmuje zimne powietrze - to ono „trzyma” zanieczyszczenia blisko ziemi.

Źródło:

• Adolf Mirowski - Ocena budynków i sposobów ich ogrzewania ze względu na emisję zanieczyszczeń do powietrza. Certfikaty PreQurs i oznakowanie NO SMOG - Praktyczny poradnik dla każdego. Instytut Certyfikacji Emisji Budynków. Kraków 2017

Grafika:

• https://pixabay.com/pl/photos/przemys%C5%82-wsch%C3%B3d-s%C5%82o%C5%84ca-611668/