Mieszka tu ponad 2 mln ludzi. Dochód w gospodarstwach domowych na 1 osobę wynosi około 900 złotych i jest niższy od dochodu w skali kraju o 24 proc.

W przemyśle pracuje 28,4 proc. ludzi (w kraju 30,2 proc.), a w rolnictwie 22,2 proc. (w kraju 12,9 proc.). Zarejestrowanych jest ponad 150 tys. podmiotów gospodarczych, co stanowi 3,8 proc. podmiotów w Polsce.

Największą część przedsiębiorstw (blisko 95 proc.) stanowią mikrofirmy zatrudniające do 9 osób. Pod względem rozwoju gospodarczego wyróżniają się: Rzeszów, Stalowa Wola, Mielec, Dębica, Krosno, Jarosław, Przemyśl i Tarnobrzeg.

W rankingach atrakcyjności inwestycyjnej regionów województwo podkarpackie wypada umiarkowanie, jednak lepiej niż pozostałe województwa Polski Wschodniej.

Dla rozwoju innowacyjności duże znaczenie ma atrakcyjność obszarów dla lokalizacji działalności zaawansowanej technologicznie, szczególnie w sektorze lotniczym (Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” – Aviation Valley).

Istotną rolę w przyciąganiu kapitału mają również dwie specjalne strefy ekonomiczne: SSE Euro-Park Mielec i Tarnobrzeska SSE Euro-Park Wisłosan, których tereny zlokalizowane są w różnych miejscach regionu. Stwarzają one dogodne warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej.

Piękna przyroda i niedoinwestowane sektory

Są tu dwa parki narodowe - Bieszczadzki i Magurski, 94 rezerwaty przyrody, 10 parków krajobrazowych, 13 obszarów chronionego krajobrazu, 62 obszary NATURA 2000, 1262 pomniki przyrody, 359 użytków ekologicznych, 27 stanowisk dokumentacyjnych i 9 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

Bieszczadzki Park Narodowy wraz z otuliną obejmującą Park Krajobrazowy Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie (UNESCO).

Rzeki pokrywają ok. 85 proc. zapotrzebowania w wodę i są podstawowym źródłem zaopatrzenia dla: Rzeszowa i Krosna (rzeka Wisłok), Sanoka, Przemyśla i Jarosławia (rzeka San), Jasła, Dębicy i Mielca (rzeka Wisłoka).

Istotne znaczenie mają zbiorniki zaporowe Solina i Myczkowce na rzece San oraz Besko na rzece Wisłok. Stanowią one główne źródło zaopatrzenia w wodę na południu regionu, a także są ważnym elementem ochrony przed skutkami powodzi i suszy.

Stopień zanieczyszczenia powietrza w stosunku do innych regionów Polski jest niski. Najwyższe stężenia substancji szkodliwych stwierdzono w Rzeszowie, Przemyślu, Jaśle, Krośnie, Nisku i Mielcu.

Emisje ścieków do wód pochodzą ze źródeł komunalnych i przemysłowych systemów kanalizacji oraz źródeł powierzchniowych – przede wszystkim z obszarów rolnych. W 2012 roku funkcjonowały 232 oczyszczalnie ścieków, a oczyszczaniem obejmowano 98,7 proc. ścieków przemysłowych. Na obszarach wiejskich sytuacja przedstawia się gorzej – tylko 39 proc. mieszkańców jest obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków.

Gospodarka odpadami koncentruje się na dwóch rodzajach odpadów, tj. komunalnych i przemysłowych. Zorganizowanym odbiorem objętych było tylko 80,8 proc. mieszkańców.

Gospodarka odpadami należy do najbardziej problematycznych obszarów ochrony środowiska. Większość zebranych odpadów trafia bez przetworzenia na składowiska, powodując utratę surowców, energii oraz przestrzeni.

Województwo posiada dobre warunki naturalne do rozwoju infrastruktury odnawialnych źródeł energii. Udział OZE w produkcji energii w województwie podkarpackim oscyluje od 5 do 11 proc.

Jako bariery ich rozwoju wskazywane są liczne formy ochrony przyrody, brak lub niewystarczająca ilość wyznaczonych w studiach i planach miejscowych obszarów pod lokalizację obiektów OZE, a także słabo rozeznane możliwości produkcji i wykorzystania biogazu.

Występujące zagrożenia

Najpoważniejsze zagrożenia dla Podkarpacia wynikają z wezbrania wód w rzekach płynących przez województwo – Wiśle i jej prawobrzeżnych dopływach: Sanie (wraz z Wisłokiem) i Wisłoce.

Największe stwarza jednak Wisła, ze względu na wielkość dorzecza i brak skutecznych zabezpieczeń hydrotechnicznych. Na ponad 630 km obwałowań przeciwpowodziowych tylko 358 km wykazuje bezpieczny stan eksploatacyjny. Niezbędne jest odtwarzanie i modernizowanie zabudowy hydrotechnicznej oraz zwiększanie naturalnej retencji.

Kolejne potencjalne zagrożenie stanowią osuwiska, których powstawanie wynika z położenia części województwa na obszarze fliszu podkarpackiego i wyrobiska pozostałe po wydobywaniu siarki, zarówno lokalne, jak i te znajdujące się w pobliżu granicy – na Ukrainie.

Zagrożenia środowiska, których źródłem jest działalność człowieka, występują przede wszystkim wzdłuż dróg tranzytowych. W najbliższych latach nastąpiło ich nasilenie w związku z planowanym oddaniem autostrady A-4 i budową drogi ekspresowej S-19.

Na terenie województwa znajduje się 12 zakładów o dużym oraz 12 o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Ryzyko to polega na zlokalizowaniu na terenie tych zakładów np. substancji palnych, toksycznych, wybuchowych bądź niebezpiecznych dla środowiska.

Zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnych awarii to m.in. GRUPA LOTOS i PGNiG S.A. w Warszawie, oddział w Sanoku, Zakłady Chemiczne „Organika Sarzyna” S.A.. Z kolei  zwiększonym ryzykiem wystąpienia awarii charakteryzują się np. Fabryka Wódek „Polmos Łańcut” S.A., Zakłady Chemiczne „Silikony Polskie” , Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Rzeszów” S.A. oraz „Hortino” Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Leżajsk.

Zinwentaryzowano na terenie województwa dwa obiekty mające charakter tzw. bomb ekologicznych. Jednym z nich są stawy osadowe odpadów przemysłowych z Huty Stalowa Wola, drugim - zanieczyszczone zasoby wodne udokumentowane dla Zakładu Produkcji Wody w Nowej Dębie.

Priorytety funduszu do 2016 roku

Niezwykle ważna dla rzeszowskiego funduszu jest minimalizacja ilości składanych odpadów i promowanie recyklingu. Wspierane będą zadania polegające na objęciu mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania odpadów niebezpiecznych, wielkogabarytowych i budowlanych. Priorytetowo traktowane będą zadania związane z zagospodarowaniem odpadów biodegradowalnych.

35 mln złotych przeznaczono na wykorzystanie odpadów komunalnych oraz osadów ściekowychna cele energetyczne. Z uwagi na fakt, iż część energii uzyskiwanej z odpadów może być traktowana jako energia odnawialna, wspierana będzie budowa instalacji służących do odzysku energii z odpadów pochodzących przede wszystkim z oczyszczalni ścieków i sortowni odpadów.

Dla ochrony atmosfery wspierane będą przedsięwzięcia związane z likwidacją lub ograniczeniem niskiej emisji, która obejmuje emisję pyłów i szkodliwych gazów pochodzących z lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych, emisji komunikacyjnej oraz emisji ze źródeł przemysłowych i energetyki.

Pomoc kierowana będzie również na działania zwiększające wykorzystanie zbiorowych systemów ciepłowniczych oraz obniżające energochłonność, głównie sektora publicznego, poprzez termomodernizację obiektów.

44 mln złotych przeznaczono na wspieranie OZE. Pieniądze te wydane będą głównie na inwestycje budowlane i wykorzystanie tych źródeł energii. Fundusz stawia przede wszystkim na energię z odpadów komunalnych oraz rozwój biogazowi, zwłaszcza tych bazujących na odpadach.

OZE najważniejsze

Bogactwo zasobów oraz sprzyjające warunki sprawiają, że samorząd województwa i Fundusz widzą w energetyce odnawialnej jedną z szans rozwoju regionu. Inwestycje w odnawialne źródła energii mogą stać się szansą na technologiczny, ekonomiczny oraz społeczny rozwój dla całego Podkarpacia.

WFOŚiGW w Rzeszowie uruchomił konkurs na dofinansowanie projektów z zakresu energetyki odnawialnej. Do wydania na ten cel ma 6 mln zł. W jego ramach można ubiegać się o dofinansowanie następujących instalacji:

- elektrownie wiatrowe o mocy poniżej 10 MWe,
- elektrownie wodne o mocy poniżej 5 MWe,
- projekty geotermalne, pompy ciepła,
- instalacje fotowoltaiczne,
- instalacje kolektorów słonecznych,
- biogazownie i elektrownie na biomasę o mocy do 20 MWt,
- instalacje kogeneracyjne (wytwarzanie ciepła i energii w najbardziej efektywny sposób) o mocy do 3 MWe

Korzystne nasłonecznienie to również jeden z walorów regionu możliwy do wykorzystania w produkcji energii cieplnej i elektrycznej. Na 117 budynkach użyteczności publicznej i ponad 4 tys. domów prywatnych, z terenu gmin skupionych w Związku Gmin Dorzecza Wisłoki z Jasła, zamontowane zostaną kolektory słoneczne. Projekt został dofinansowany kwotą 62 mln zł ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy.

Głównym celem projektu jest redukcja emisji zanieczyszczeń oraz wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Całkowita wartość projektu to prawie 83 mln zł. Szwajcarskie dofinansowanie stanowi 75 proc. kosztów.

Województwo podkarpackie bogate jest w zasoby odnawialnych źródeł energii. Korzystne warunki wiatrowe sprzyjają lokowaniu elektrowni wiatrowych. Na terenie województwa działa ich już kilkadziesiąt. Najmniejsze to przydomowe wiatraki o mocy ok. 10 kW. Z kolei największe sprzedają energię do sieci elektrycznej.

Popularne jest też wykorzystanie energii wody. Od wielu lat działają tutaj: Zespół Elektrowni Wodnych Solina – Myczkowce oraz wiele małych elektrowni wodnych.

Występują tu również znaczne ilości wód geotermalnych, które mogą być wykorzystane w energetyce cieplnej, szczególnie w większych aglomeracjach miejskich – w okolicach Rzeszowa zalegają bardzo bogate pokłady wód geotermalnych.

Niektórzy szacują, że tylko rejon miasta kryje około 6 km3 wody o temperaturze od 60 do 1000 C. Takie zasoby energii mogą być użyte do ogrzewania domów i mieszkań oraz budowy aquaparków.

Jednak największym potencjałem w produkcji energii odnawialnej, według oceny specjalistów, powinna okazać się energia pozyskiwana z biomasy. Już teraz na terenie Podkarpacia działa kilkanaście instalacji do spalania biomasy (głównie odpadów z przemysłu drzewnego i słomy). W niedalekiej przyszłości planuje się wykorzystywać gaz powstały na składowiskach odpadów komunalnych (w regionie funkcjonują tylko cztery agregaty).

Stosowane instrumenty finansowe

O dofinansowanie w WFOŚiGW w Rzeszowie mogą ubiegać się osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne, instytucje publiczne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Poziom dofinansowania przedsięwzięć OZE ze środków funduszu wynosi maksymalnie do 75 proc. wartości kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia. Minimalny całkowity koszt projektów to 500 tys. zł, a dofinansowanie jest udzielane na zasadach pożyczki o oprocentowaniu na poziomie 3 proc. w skali roku. Maksymalny okres finansowania wynosi 10 lat od daty wypłaty pierwszej transzy pożyczki.

Do współpracy z inwestorami i wsparcia działań samorządów lokalnych powołana została, wspólnie z innymi podmiotami, Podkarpacka Agencja Energetyczna Sp. z o.o., która realizuje zadania województwa z zakresu odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej. Specjaliści z PAE służą wszystkim zainteresowanym pomocą i doradztwem w zakresie odnawialnych źródeł energii.

Innym źródłem danych o zasobach OZE jest utworzona przez Podkarpacką Agencję Energetyczną wraz z Centrum Doradztwa Gospodarczego – Baza odnawialnych źródeł energii województwa podkarpackiego.

Baza ta zawiera specjalistyczną i kompleksową diagnozę stanu obecnego wykorzystania odnawialnych źródeł energii (wiatr, słońce, woda, biomasa, geotermia) i wyznacza kierunki rozwoju innowacyjnych metod pozyskania energii przyjaznej środowisku. Dane udostępnione są na stronie www.baza-oze.pl po wcześniejszym bezpłatnym zalogowaniu się w serwisie.

Grażyna Kurowska