Na początek przedstawimy kilka danych, które pozwolą zorientować się w skali problemu suszy i jego zakresie.

• Prawie połowa powierzchni lasów i terenów rolnych w Polsce (44,9 proc.) zagrożona jest suszą rolniczą* (woj zachodniopomorskie, wielkopolskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie).
• 95,4 proc. powierzchni naszego kraju zagraża susza hydrologiczna*; bardzo zła sytuacja jest w regionie Podhala.
• Ponad 1/3 Polski (35,6 proc.) może zostać dotknięta suszą hydrogeologiczną*.
• Na Górnym Śląsku, na południu woj. łódzkiego i we wschodniej części woj. wielkopolskiego brakuje rezerwy wód podziemnych.

*Objaśnienia dotyczące specyfiki każdego z etapów suszy znajdują się na końcu artykułu.

Największe badanie w historii Polski

W latach 1987-2018 zbierano w Polsce wszelkie dostępne dane dotyczące dostępnych zasobów wodnych, ich zmian, suszy i wszystkich zjawisk atmosferycznych mających wpływ na gospodarkę wodną w kraju.

Co ważne, zostało wykorzystane prawdziwe bogactwo narzędzi i metod badawczych – dane satelitarne, wyniki państwowych instytucji monitoringu wód i sytuacji atmosferycznej czy informacje z 12 placówek badawczych zlokalizowanych poza granicami Polski.

Pełnym obrazem sytuacji hydrologicznej kraju dysponuje teraz Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej oraz Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, odpowiadające za gospodarkę wodną Polski.

Wyniki tego arcyważnego badania są teraz bazą, na podstawie której zostanie opracowany program działań mających na celu, mówiąc potocznie – zapobiegać wysychaniu Polski. Kampania nosi nazwę „Stop suszy”, a od 11 września 2019 r. do 15 lutego 2020 r. trwają społeczne konsultacje dotyczące zawartości planu przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS).

Odbywają się one w 15 największych miastach Polski i każdy może zgłosić uwagi do planu PPSS. Są skierowane do wszystkich zainteresowanych problematyką suszy – zarówno do przedstawicieli samorządów, organizacji pozarządowych, jak i do mieszkańców miast oraz gmin.

O konsultacjach społecznych projektu i możliwościach wzięcia w nich udziału więcej znajdziecie pod tym linkiem: http://stopsuszy.pl/konsultacje-spoleczne/rejestracja-na-konsultacje-spoleczne-2019/

Tutaj natomiast http://stopsuszy.pl/dokumenty-do-pobrania/konsultacje-spoleczne-2/ można zapoznać się z przebiegiem i wnioskami dotychczas zorganizowanych spotkań konsultacyjnych.

- Zależy nam na każdym głosie. Dopiero po zebraniu wszystkich uwag projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy będzie pierwszym, tak całościowym dokumentem dotyczącym zjawiska suszy w Polsce i ważnym krokiem ku realnej adaptacji do zmian klimatycznych. Uczestnikom konsultacji przedstawimy dogłębną analizę zjawiska, propozycje usprawnienia jego monitoringu oraz zaproponujemy szeroki katalog działań zmierzających do minimalizowania skutków suszy. PPSS to dokument nie tylko na najbliższe lata. Wyznaczy on także perspektywę dla kolejnych takich opracowań w przyszłości - powiedział Przemysław Daca, prezes PGW Wody Polskie (źródło: wody.gov.pl).

Ile Polska ma wody?

Plan przeciwdziałania skutkom suszy to pierwszy w Polsce dokument planistyczny o zasięgu ogólnokrajowym, dotyczący zjawiska suszy. Zostanie on wprowadzony w formie rozporządzenia ministra ds. gospodarki wodnej, a więc jego zapisy będą powszechnie obowiązujące.

Innymi słowy – nie możemy już dłużej udawać, że problemu z wodą w Polsce nie ma, bo twarde dane pokazują, iż on nie tylko jest, ale wraz ze zmianami klimatycznymi jeszcze rośnie.

Jaki są cele PPSS?

• zwiększenie dostępnych zasobów wodnych,
• zwiększanie magazynowania wód (retencja),
• edukacja Polaków w zakresie suszy i koordynacja działań w momentach jej wystąpienia,
• wdrożenie mechanizmów realizacji i finansowania działań służących przeciwdziałaniu skutkom suszy.

Zasoby wodne dzieli się na zasoby wód powierzchniowych i podziemnych. Zarówno wody płynące w rzekach, zgromadzone w jeziorach lub zbiornikach wodnych, jak i wody znajdujące się pod ziemią, są wykorzystywane w celach zaopatrzenia różnych sektorów gospodarki. Zasobem dyspozycyjnym ogólnie nazywane są te ilości wód, które mogą być ujmowane bez naruszenia ich równowagi z uwzględnienie obecnego i przyszłego poboru. Tak tłumaczy PPSS.

Analizy zawarte w dokumencie wskazują, że na 37,5 proc. powierzchni Polski stopień wykorzystania dyspozycyjnych zasobów powierzchniowych jest wysoki, a na 23,55 proc. bardzo wysoki. Niekorzystna sytuacja występuje na 23,59 proc. obszaru kraju. To tam, w czasie ekstremalnych susz hydrologicznych, mamy brak możliwości poboru wody i bezpiecznego funkcjonowania organizmów wodnych.

Nałożenie wyników stopnia wykorzystania dyspozycyjnych zasobów wód powierzchniowych na obszary zagrożone suszą hydrologiczną pozwoliło na wskazanie obszarów ekstremalnie zagrożonych suszą hydrologiczną i jednocześnie z niskimi zasobami dyspozycyjnych dyspozycyjnymi wód. Aż dla 19,3 proc. obszaru Polski stwierdzono potrzebę wprowadzania działań na rzecz poprawy dostępności wód powierzchniowych.

Znacznie lepiej przedstawia się sytuacja dotycząca wód podziemnych. Dla nich rezerwy dostępne do zagospodarowania są duże, ale niestety nie są one równomiernie rozmieszczone na terenie Polski. Na obszarach, w których prowadzone są odwodnienia kopalniane, odprowadzane wody z odwodnień przekraczają wielkość zasobów dostępnych do zagospodarowania. Oznacza to brak rezerw wód podziemnych.

Pozostała część kraju cechuje się wykorzystaniem wód podziemnych nie przekraczającym 30 proc. Poza obszarami, w których prowadzone są odwodnienia górnicze, zasoby dyspozycyjne wód podziemnych są wysokie i obecnie nie ma potrzeby ich zwiększania.

Katalog działań

Plan PPSS katalog 25 koniecznych działań, mających na celu przeciwdziałanie powstawaniu suszy oraz jej skutkom, gdy już wystąpi. Przyjrzyjmy się dwóm grupom aktywności ujętych w katalogu.

• Budowa i retencja: zabezpieczenie dostępu do wody przeznaczonej do spożycia, prowadzenia nawodnień jak i poprzez zwiększenie odporności terenu na skutki suszy.

1. budowa ujęć wód podziemnych do poboru na cele nawodnień rolniczych i do spożycia przez ludzi;
2. budowa oraz przebudowa urządzeń melioracyjnych,
3. zwiększanie sztucznej retencji,
4. zwiększanie lub odtworzenie naturalnej retencji,
5. podpiętrzenie wód jezior dla przeciwdziałania skutkom suszy,
6. zwiększenie ilości i czasu retencji wód na gruntach rolnych,
7. zwiększenie retencji naturalnej i sztucznej na gruntach leśnych,
8. retencja i zagospodarowanie wód opadowych i roztopowych na terenach zurbanizowanych.

• Działania formalne, edukacyjne i zmiany korzystania z wód:

1. zarządzanie zjawiskiem suszy np. poprzez jej monitorowanie, rekompensowanie poniesionych strat, zarządzanie zasobami wodnymi, właściwe zarządzanie w sytuacjach, gdy zjawisko suszy osiąga rozmiar klęski żywiołowej.
2. zwiększanie świadomości i kształtowanie wiedzy na temat suszy, wprowadzania w życie codzienne rozwiązań oszczędzających wodę, w tym zmiany nawyków korzystania z wody.
3. opracowanie dobrych praktyk oraz programów edukacyjnych, w tym wprowadzenie tematyki suszy do programów nauczania dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych.

Ewa Grochowska

*Etapy suszy – objaśnienie:

• susza rolnicza – jest bezpośrednią konsekwencją wydłużającej się suszy atmosferycznej. Brak deszczu prowadzi do niedostatecznej ilości wody w glebie potrzebnej do prawidłowego rozwoju roślin, co w efekcie powoduje spadek produkcji roślinnej;
• susza hydrologiczna – – jest kolejnym etapem pogłębiającej się suszy atmosferycznej i rolniczej. To okres, kiedy ilość wód płynących rzekami i poziom wód w jeziorach lub zbiornikach wodnych obniżają się poniżej stanów średnich;
• susza hydrogeologiczna – – jest ostatnim etapem rozwoju suszy, który przejawia się jako wyraźne obniżenie poziomu wód podziemnych w stosunku do średniego stanu. Widoczna jest w postaci m. in. wysychających studni.

Źródła:

• Projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy – wersja niespecjalistyczna; do pobrania z tej strony http://stopsuszy.pl/projekt-planu-przeciwdzialania-skutkom-suszy/
• https://www.portalsamorzadowy.pl/gospodarka-komunalna/pierwsze-takie-badania-nad-susza-alarmujace-czerwone-plamy-na-mapie-polski,131703.html
• http://www.wody.gov.pl/
• http://stopsuszy.pl/

Grafika główna:

• https://pixabay.com/pl/photos/pod%C5%82o%C5%BCa-piasku-pustynia-krajobraz-1548481/