Instytut Badań Strukturalnych (IBS) przygotował najnowszy raport o skali ubóstwa energetycznego Polaków, opierając się na Badaniu Budżetu Gospodarstw Domowych w latach 2012-2016. Są to więc najnowsze dane.

Eksperci IBS przeanalizowali te dane stosując identyfikację gospodarstw domowych ubogich energetycznie według brytyjskiego wskaźnika Wysokie Koszty – Niskie Dochody (WK-ND, ang. Low Income - High Costs). *

Potrzeby energetyczne człowieka obejmują zarówno energię cieplną, jak i elektryczną, niezbędne do utrzymywania godnego poziomu życia, a więc:

• ogrzewanie mieszkania,
• podgrzewanie wody,
• oświetlenie,
• przygotowywanie posiłków
• korzystanie z podstawowych sprzętów RTV i AGD.

Jeśli koszt zaspokojenia potrzeb energetycznych jest tak wysoki, że rodzina staje przed dylematem, czy ograniczać te potrzeby, czy też oszczędzać kosztem innych dóbr, np. na żywności, lekach czy edukacji, to mówimy o ubóstwie energetycznym.

Skala ubóstwa energetycznego

Przy zastosowaniu metody badawczej WK-ND okazało się, że w 2016 roku 12,2 proc. mieszkańców Polski było dotkniętych ubóstwem energetycznym. To 4,6 mln osób zamieszkujących 1,3 mln gospodarstw domowych.

Wśród osób ubogich energetycznie, nieznaczna większość (2,5 mln) była równocześnie uboga dochodowo. 2,1 mln osób natomiast doświadczało ubóstwa energetycznego, choć nie było ubogie dochodowo.

Fakt ten pokazuje wyraźnie, że ubóstwo energetyczne nie powinno być postrzegane jako jedynie aspekt ubóstwa dochodowego, ale jako odrębny wymiar biedy.

Odsetek osób ubogich energetycznie obniżył się z 14,4 proc. w 2012 r. do 12,2 proc. w 2016 r. To spadek o 880 tys. osób. Wynikał on niemal w całości ze spadku liczby osób, które były równocześnie ubogie dochodowo i energetycznie. Poprawa sytuacji tych gospodarstw domowych była w znacznej mierze efektem wzrostu ich dochodów.

Największy spadek rok do roku wystąpił pomiędzy 2015 a 2016 r., niemniej jednak trend spadkowy widoczny był już od 2012 r. Odsetek osób, które były ubogie energetycznie, choć nie były ubogie dochodowo, praktycznie się nie zmienił i wynosił 5,5 proc. populacji.

Kim są ubodzy energetycznie i gdzie mieszkają?

Dwie trzecie ubogich energetycznie to mieszkańcy wsi. W tej grupie stopa ubóstwa energetycznego jest też najwyższa – aż 20 proc. mieszkańców wiosek jest ubogich energetycznie. Jest to konsekwencją niższych dochodów tych Polaków oraz zamieszkiwania w domach jednorodzinnych o często dużych metrażach i niskiej efektywności energetycznej. Istotnym aspektem jest też powszechny brak dostępu do sieci ciepłowniczej i gazowej.

Ubóstwo energetyczne jest też istotnym zjawiskiem w miastach poniżej 20 tysięcy mieszkańców, gdzie co ósma osoba jest dotknięta tego rodzaju biedą. W dużych miastach, powyżej 200 tys. mieszkańców, skala ubóstwa energetycznego jest niewielka, bo wynosi około 5 proc.

Występowanie ubóstwa energetycznego na wsiach ściśle wiąże się z rodzajem zamieszkiwanych budynków. Stopa ubóstwa energetycznego jest ponad dwukrotnie wyższa wśród mieszkańców budynków jednorodzinnych, szeregowców lub tzw. bliźniaków niż wśród mieszkańców budynków wielorodzinnych. W efekcie 75 proc. wszystkich ubogich energetycznie to osoby zamieszkujące budynki jednorodzinne.

O tym, jak bardzo ważna jest przemyślana i najlepiej kompleksowa termomodernizacja pisaliśmy w tym artykule: termomodernizacja i zyski -raport oraz tutaj: Ocieplenie domów może zredukować zużycie węgla w Polsce o połowę

Rolnicy są tą grupą społeczno-ekonomiczną, w której odsetek ubogich energetycznie jest najwyższy – co trzecia osoba z gospodarstw domowych utrzymujących się z rolnictwa doświadcza ubóstwa energetycznego. Rolnicy stanowią prawie 20 proc. wszystkich osób ubogich energetycznie.

Najliczniejszą grupą wśród osób ubogich energetycznie są jednak pracownicy na stanowiskach robotniczych, którzy stanowią ponad 1/3 ubogich energetycznie. Istotną grupę ubogich energetycznie stanowią też emeryci – 18 proc. ogółu, choć stopa ubóstwa energetycznego wśród emerytów (11 proc.) jest nieznacznie niższa od średniej krajowej (12 proc.).

W przypadku domów wielorodzinnych istnieje silna zależność między wiekiem budynku a ubóstwem energetycznym – im starszy budynek, tym wyższy odsetek mieszkańców ubogich energetycznie.

W szczególności, dotyczy to przedwojennych kamienic, w których stopa ubóstwa energetycznego jest dwukrotnie wyższa niż wśród mieszkańców budynków wybudowanych po 1946 roku. Mieszkańcy przedwojennych kamienic stanowią prawie 40 proc. wszystkich ubogich energetycznie mieszkańców budynków wielorodzinnych.

Między 2012 a 2016 r. liczba osób ubogich energetycznie w Polsce obniżyła się głównie dzięki spadkowi o 933 tys. liczby ubogich energetycznie zamieszkujących domy jednorodzinne na wsi. Wynikało to zarówno ze wzrostu dochodów tych gospodarstw, jak i spadku ponoszonych przez nie kosztów energii.

Równocześnie nieznacznie zwiększyła się liczba ubogich energetycznie zamieszkujących budynki wielorodzinne, zarówno na wsi (o 50 tys.), jak i w miastach (o 25 tys.). Było to wynikiem wzrostu kosztu energii gospodarstw mieszkających w budynkach wielorodzinnych.

Czy ubóstwo energetyczne ma związek ze źródłem energii?

Przeciętne miesięczne wydatki na energię gospodarstw domowych składają się w 2/3 z wydatków na ciepło, w tym ogrzanie wody, jeśli nie jest używany podgrzewacz elektryczny i w 1/3 z wydatków na elektryczność.

Wydatki na elektryczność ubogich energetycznie gospodarstw domowych są niewiele niższe – przeciętnie o 6 zł na osobę – niż wydatki w populacji ogółem. Natomiast wydatki na ciepło tych gospodarstw domowych są niższe aż o 25 zł na osobę niż wydatki ogółu gospodarstw, mimo że potencjalne koszty zaspokojenia ich potrzeb energetycznych są wyższe.

Pokazuje to wyraźnie, że osoby ubogie energetycznie, zapewniając sobie ciepło, próbują sobie radzić poprzez np. kupowanie tańszego (i w związku z tym gorszej jakości) paliwa, a nawet pozyskiwanie drewna z lasu czy wręcz palenie śmieciami.

O smogu, jego przyczynach i paleniu w piecach czym popadnie pisaliśmy tutaj: Smog i trujące kominy

Przeważająca większość ubogich energetycznie wykorzystuje kocioł lub piec na paliwa stałe jako podstawowe urządzenie grzewcze. W 2015 r. odsetek takich gospodarstw wśród ubogich energetycznie wynosił aż 70 proc. i był znacznie wyższy od odsetka gospodarstw wykorzystujących kocioł lub piec na paliwa stałe jako podstawowe urządzenie grzewcze w populacji ogółem (43 proc.). Wynika to bezpośrednio z faktu, że wśród ubogich energetycznie najwięcej jest mieszkańców wsi i domów jednorodzinnych.

Stan techniczny budynków zamieszkiwanych przez Polaków ubogich energetycznie jest pod względem efektywności energetycznej gorszy niż ogólny stan budynków w Polsce. 43 proc. osób ubogich energetycznie zamieszkuje budynki zupełnie nieocieplone. Częściej również niż przeciętnie ich domy są ocieplone tylko częściowo.

Skala ubóstwa energetycznego w Polsce jest wiec, jak wynika z najnowszego raportu IBS, znacząca i dotyka precyzyjnie określonych grup osób. Niezmiennie także zjawisko to dotyczy głównie mieszkańców domów jednorodzinnych, zwłaszcza na wsiach i w małych miastach.

Gospodarstwa ubogie energetycznie częściej niż gospodarstwa spoza tej grupy, jako źródła ciepła używają kotłów na paliwa stałe (lub pieców), rzadziej ich budynki są ocieplone. Charakterystyki grupy ubogich energetycznie wskazują, że rozwiązanie tego problemu wymaga odniesienia się do źródeł wysokich kosztów energii, związanych z jakością (i wiekiem) budynków, w których te osoby mieszkają.

O ubóstwie energetycznym pisaliśmy także w tym artykule: Ubóstwo energetyczne, czyli o tym, o czym tak uparcie milczymy

Cały najnowszy raport Instytutu Badań Strukturalnych znajduje się w linku do pobrania tutaj: POBIERZ

Ewa Grochowska

* Ta metodologia pomiaru ubóstwa energetycznego pozwala na określenie liczby osób dotkniętych tym zjawiskiem, zidentyfikowanie grup społeczno-ekonomicznych i typów gospodarstw domowych, które w największym stopniu zagrożone są ubóstwem energetycznym.

FOTO: regiodom.pl