Prawidłowe i efektywne zarządzanie to obecnie jeden z kluczowych elementów sprawnego funkcjonowania wszystkich organizacji, również jednostek samorządu terytorialnego.

Zarządzanie to złożony długofalowy proces, w którego skład wchodzą planowanie, organizowanie, motywowanie, realizowanie oraz kontrolowanie. W zarządzaniu energią jest podobnie - aby osiągnąć zamierzone cele, trzeba uwzględniać wszystkie wymienione wyżej elementy procesu zarządzania. Bardzo ważne w tym przypadku jest jasne wyznaczenie celów, które odnosić się powinny do optymalizacji zużycia paliw i energii oraz ograniczenia ich kosztów.

Podstawą wprowadzenia procesu zarządzania energią w jednostkach samorządu terytorialnego jest posiadanie kompetentnych służb, które będą odpowiednimi partnerami dla przedsiębiorstw energetycznych oraz firm eksperckich.

Niezwykle istotną rolę w zarządzaniu energią odgrywa odpowiednie zaprogramowanie całego procesu, który zawierać powinien następujące elementy:

- ocenę warunków działania,
- sprecyzowanie celów i założeń ogólnych oraz szczegółowych,
- sformułowanie programów i zasad działania,
- wybór najkorzystniejszego programu pozwalającego osiągnąć zamierzone cele,
- wyznaczenie katalogu działań niewymagających wysokich nakładów, optymalizujących zużycie paliw i energii,
- określenie niezbędnych działań inwestycyjnych, przygotowanie harmonogramu ich realizacji oraz określenie możliwości finansowania,
- raportowanie prowadzonych działań,
- korygowanie wyznaczonych celów w odniesieniu do realizowanych działań.

Uniwersalne cele wchodzące w skład planowania energetycznego, które można utożsamiać z celami efektywnego zarządzania energią to:

1. Bezpieczeństwo energetyczne – gwarancja niezawodnego i ciągłego zaspokajania potrzeb energetycznych.
2. Zapewnienie rozwoju gospodarczego i społecznego – stały dostęp do energii, stymulacja rozwoju nowych firm oraz zapobieganie nadmiernemu wzrostowi kosztów energii.
3. Utrzymanie dobrej jakości środowiska naturalnego oraz ochrona klimatu – działania na rzecz ochrony atmosfery i poprawy stanu środowiska naturalnego, wpływającego na zdrowe warunki życia społeczeństwa.

Zarządzanie energią w samorządzie terytorialnym to złożony proces, który uwzględnia kilka aspektów. Poprawa efektywności energetycznej oraz minimalizacja kosztów energii w obiektach i budynkach, to jedno z najważniejszych założeń, pozwalające uzyskać samorządom wysokie oszczędności. Dodatkową korzyścią efektywnego zarządzania energią w gminie jest ograniczenie emisji zanieczyszczeń do środowiska, w tym ograniczenie niskiej emisji.

Po określeniu możliwości optymalizacji zużycia paliw oraz energii i zrealizowaniu katalogu działań nie wymagających wysokich nakładów (regulacja urządzeń, optymalizacja ich czasu pracy, dostosowanie warunków umownych z przedsiębiorstwami energetycznymi) przychodzi czas na zaangażowanie funduszy na realizację zadań inwestycyjnych. Podejmowane działania powinny być zgodne z efektywnością ekonomiczną i możliwościami finansowymi gminy.

W procesie zarządzania energią w gminach nie można pominąć motywowania oraz kontrolowania. Motywowanie polega tutaj na promowaniu potrzeby i ważności wprowadzania działań na rzecz efektywnego zarządzania energią. W gminie wszystkie grupy interesariuszy, w tym mieszkańcy, zarządzający oraz inwestorzy muszą dostrzegać potrzebę realizacji działań na rzecz efektywności energetycznej oraz bezpieczeństwa energetycznego. Samorząd może w tym obszarze również angażować lokalne organizacje pozarządowe.

Kontrolowanie przybiera tutaj formę nadzoru, który pozwala na systematyczne sprawdzanie realizowanych działań i unowocześnianie ich. Zarządzanie energią w jednostkach samorządu terytorialnego, to obszar wymagający w wielu gminach odpowiedniego zagospodarowania.

Potencjał w zakresie ograniczenia zużycia paliw i energii w każdej gminie, zarówno w małej gminie wiejskiej jak i dużym mieście, jest znaczny. Aktywność władz samorządowych w tym zakresie wpływa pozytywnie na rozwój jednostki samorządowej, ponieważ pozwala poprawić jakość życia mieszkańców i polepszyć stan środowiska naturalnego poprzez ograniczenie emisji CO2 do atmosfery. Natomiast uzyskane oszczędności w wyniku prowadzenia procesu zarządzania energią, pozwalają na dofinansowanie innych deficytowych i ważnych obszarów.

Zrównoważony rozwój gminy oparty na założeniach lokalnej polityki energetycznej

W czasach postępującej degradacji środowiska naturalnego coraz ważniejsze oraz popularniejsze staje się wplatanie na stałe do strategii działań długoterminowych założeń zrównoważonego rozwoju, które pozwalają, oprócz uzyskania korzyści materialnych i społecznych, chronić środowisko naturalne.

Zrównoważony rozwój obejmuje trzy aspekty: ekonomiczny, ekologiczny i społeczny. Jest to rozwój społeczno – gospodarczy, w którym w działaniach gospodarczych i społecznych, mających zaspokajać potrzeby społeczeństwa, uwzględnia się środowisko naturalne i procesy przyrodnicze.

W gminach na utrzymanie właściwego stanu atmosfery duży wpływ ma gospodarka energetyczna. Dlatego ważne jest, aby w efektywnym zarządzaniu energią uwzględniać założenia zrównoważonego rozwoju.

W tym obszarze wymienić można:

- kreowanie i utrzymywanie gospodarki niskoemisyjnej korzystającej z zasobów w sposób racjonalny,
- tworzenie przyjaznych dla środowiska naturalnego technologii i metod produkcji,
- ochronę atmosfery poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych,
- korzystanie z efektywnych oraz inteligentnych sieci energetycznych.

Powiązanie zrównoważonego rozwoju z efektywnym zarządzaniem energią pozwala na wyodrębnienie pojęcia zrównoważonej polityki energetycznej. Jej celem jest poprawa funkcjonowania społeczeństwa w długim horyzoncie czasowym, poprzez zachowanie równowagi pomiędzy bezpieczeństwem energetycznym, zaspokojeniem potrzeb społecznych i ochroną środowiska naturalnego.

Zrównoważona polityka energetyczna może znaleźć zastosowanie w wielu obszarach działalności gminy, wśród nich wymienia się:

- przedsiębiorstwa energetyki cieplnej
- zakłady komunalne,
- budynki komunalne,
- oświetlenie dróg i ulic,
- komunikację miejską,
- administrację budynków mieszkalnych i przedsiębiorstw prywatnych,
- gospodarkę leśną i rolną.

Gminy powinny starać się wdrażać we wszystkich wymienionych wyżej obszarach założenia zrównoważonej polityki energetycznej. Jednak jest to proces złożony i długookresowy, dlatego ważne jest, aby systematycznie wprowadzane były odpowiednie działania chociaż na wybranych płaszczyznach.

Wprowadzenie założeń zrównoważonego rozwoju i zrównoważonej polityki energetycznej do strategii jednostek samorządu terytorialnego, to nieodłączne elementy efektywnego zarządzania energią. Bez względu na wielkość gminy i jej umiejscowienie, wszystkie jednostki powinny wdrażać efektywne zarządzanie energią na stałe do swoich strategii. Jako przykład wykorzystana zostanie gmina Gierałtowice.

Efektywne zarządzanie energią w gminie Gierałtowice

Gmina Gierałtowice od kilkunastu lat zmienia charakter lokalnej gospodarki energetycznej podążając prężnie w kierunku efektywnego zarządzania energią. Jej działania są zróżnicowane i obejmują wiele poziomów, co pozwala na osiągnięcie bardzo dobrych efektów.

Gmina podejmuje działania optymalizujące zużycie paliw i sieciowych mediów energetycznych, poprzez systematyczną modernizację oświetlenia ulicznego oraz obiektów komunalnych.

W latach 1998 – 2010 oświetlenie uliczne rtęciowe zostało zmienione na sodowe. Przeprowadzono modernizację kilkunastu kotłowni węglowych, zmieniając je na źródła zasilane gazem, olejem opałowym lub energią elektryczną. Podjęto również wysiłek ograniczenia niskiej emisji poprzez wymianę indywidualnych kotłowni w ok. 800 budynkach mieszkalnych.

Gmina aktywnie wspiera rozwój odnawialnych źródeł energii na swoim obszarze, poprzez instalację układów solarnych w połączeniu z termomodernizacją. Wyróżniającą się inwestycją w tej dziedzinie jest montaż kolektorów słonecznych oraz agregatów kogeneracyjnych w Zespole Szkolno – Przedszkolnym w Paniówkach oraz w krytej pływalni Wodnik.

W 2006 roku rozpoczęto realizację, przyjętej w 2005 roku przez Radę Gminy, koncepcji budowy 4 minicentrów energetycznych. Ich zadaniem jest poprawa efektywności energetycznej oraz zmniejszenie emisji CO2 i innych zanieczyszczeń do atmosfery. Zaznaczyć należy, że minicentra energetyczne w sposób znaczący poprawiają lokalne bezpieczeństwo energetyczne, wytwarzając ciepło i energię elektryczną w procesie kogeneracji.

Osobą odpowiedzialną za zarządzanie zaopatrzeniem w paliwa i energię obiektów gminnych jest Pełnomocnik Wójta ds. Energetycznych (PSE). W gminie wszelkie działania podejmowane w obszarze energetyki są systematycznie nadzorowane poprzez kontrolę zużycia energii elektrycznej i ciepła, które są połączone z monitorowaniem wytwarzania oraz zużycia energii. Do tej pory w gminie odnotowano oszczędności na poziomie 15 proc. energii elektrycznej i 20 proc. ciepła.

Gmina Gierałtowice rzetelnie kształtuje i wdraża zrównoważoną gospodarkę energetyczną. Prowadzone działania, a przed wszystkim uzyskane efekty świadczą o tym, że mała gmina posiada duże możliwości w obszarze planowania energetycznego, poprawy efektywności energetycznej, efektywnego zarządzania energią i poprawy jakości powietrza. Dzięki realizowanym działaniom podnosi jakość życia mieszkańców, włączając z sukcesem efektywne zarządzanie energią w proces zrównoważonego rozwoju gminy.

mgr Iwona Herbuś
Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Literatura:
1. Bogacki M., Kukla P., Liszka Sz., Osicki A., Pasierb A., Wawer M.: Jak zarządzać Energią i środowiskiem w budynkach użyteczności publicznej? Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii. Katowice 2010.
2. Pasierb S., Liszka Sz., Pyłka M.: Praktyczne aspekty planowania energetycznego w gminach. Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii. Katowice 2010.
3. Skoczkowski T., Mazurkiewicz M.: Promowanie zrównoważonej polityki energetycznej. Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Warszawa 2005.
4. http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/priorities/sustainable-growth/index_pl.htm
5. Informacje na temat działań dotyczących zarządzania energią przekazane z Urzędu Gminy Gierałtowice.